”ආචාර්ය ස්මිත් ඊයේ මට හරිම අපූරු විධියේ මාළුවෙක් දකින්න ලැබුණා. ඒ
මාළුවා අල්ලා ගෙන තිබුණේ කුල්මන් අවට මුහුදෙන්. මේ මාළුවාගේ සිරුර පුරාම ඝන
කොරපොතු තියෙනවා. සන්නාහයකින් සැරසිලා වගෙයි. වරල් හරියට ගාත‍්‍රා වගෙයි.”
මේ ලියුම ලියුවේ 1938 අවුරුද්දේ දෙසැම්බර් 23 වැනිදා, එවකට දකුණු
අපි‍්‍රකාවේ ස්ථාපිත කළ නැගෙනහිර ලන්ඩන් කෞතුකාගාරයේ සේවය කළ එකම නිලධාරියා
මර්ජෝරී කෝට්නි ලැටිමෝර්. ඔහු ලියුම ලියුවේ ආචාර්ය ජේම්ස් ලෙනාඞ්
ස්මිත්ටයි. ආචාර්ය ස්මිත්, රෝඞ්ස් සරසවියේ රසායන විද්‍යා කථිකාචාර්යවරයකු
වගේම මත්ස්‍යයන් පිළිබඳ පර්යේෂණ කළ විද්‍යාඥයෙක්.
මාළුවාගේ අබිරහස
ආචාර්ය ස්මිත් මේ අමුතු අපූරු මාළුවාගේ අබිරහස විසඳුවා. ඔහු එක රැුයින්
ලොව ප‍්‍රසිද්ධ වුණා. 20 වැනි සියවසේ වැදගත්ම ජෛව විද්‍යාත්මක සොයා ගැනීම
වුණේ එයයි. මේ අපූරු සත්වයා තමයි සීලාකාන්ත්. ආචාර්ය ස්මිත් සීලකාන්ත් ගැන
හෙළිකරන්න කලින් වසර මිලියන 60 ක් තිස්සේ වඳ වී ගිය මාළුවෙක් කියලයි
විද්‍යාඥයන් විශ්වාස කළේ. ඒ වන තෙක්ම නූතන විද්‍යාව මේ මාළුවා ගැන දැන
සිටියේ පොසිල සාක්ෂිවලින් පමණයි. ධීවරයන් කණ්ඩායමකට මුහුදේ ජීවත් වූ
සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු හමුවුණා කියන්නේ නිධානයක් හමුවුණා වගෙයි. සීලාකාන්ත්
ඩයිනසෝරයන්ටත් පෙර ජීවත් වූ බවයි, පොසිල විද්‍යාඥයන් පෙන්වා දෙන්නේ.
ආචාර්ය ස්මිත්ගේ තහවුරු කිරීමත් සමඟ සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයන්ගේ ‘අහිමි පුරුක’ හැටියට නම් කළා. සීලාකාන්ත්ගේ ශක්තිමත් වරල් තමයි, පසුකාලීනව ගොඩබිම ඇවිද ගිය සත්ත්වයන්ගේ අත් පා ලෙස පරිණාමය වුණේ. දෙවැනි ලෝක යුද්ධය අවහිරයක් වුණත් ස්මිත් වසර ගණනක්ම තවත් සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු සිටීදැයි සෙව්වා. සීලාකාන්ත්ගේ වැදගත්කම පෙන්වා දෙමින් පෝස්ටර් සහ පති‍්‍රකා බෙදා හරිමින් ස්මිත් දකුණු අප‍්‍රිකානු ධීවරයින්ව හොඳින් දැනුම්වත් කළා. ස්මිත්ගේ උත්සාහය අපතේ ගියේ නැහැ. 1952 වසරේදී ධීවරයන් පිරිසකට දකුණු අපි‍්‍රකාවේ මොසැම්බික් රාජ්‍යය අසල කොමරෝස් ¥පත් අවට ඉන්දියන් සාගරයෙන් දෙවැනි සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයා සොයා ගැනීමට හැකිවුණා. ඊට පසු වසර කීපයකදීම තවත් සීලාකාන්ත් මසුන් කීප දෙනෙකුම හමුවුණා. සාගරජීව විද්‍යාඥයන් හිතුවේ මේ දුර්ලභ ‘පොසිල මත්ස්‍යයා’ දකුණු අප‍්‍රිකාව අවට මුහුදට පමණක් සීමා වුණා කියලයි.
1997 වසරේ ඒ නිගමනය බොරු වුණා. ඇමෙරිකා සාගරජීව විද්‍යාඥ මාක් අර්ඞ්මන් සහ එයාගේ බිරිය අර්නාස් මේතා ඉන්දුනීසියාවේ සුලවේසී ¥පතේ (ඒ කියන්නේ කොමරෝස් ¥පත්වල සිට සැතපුම් 6,200 ක් දුරිනි* මාළු වෙළෙඳ පොළක යද්දී මාළු කරත්තයක සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු දකින්න ලැබුණා.ස්මිත් අවුරුදු 50 ක් තිස්සේ කළා වගේම සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයන් සොයමින් ගවේෂණයක් දියත් කෙරුණා. අර්ඞ්මන්ට සීලාකාන්ත් මත්ස්‍ය විශේෂ කීපයක්ම සොයා ගන්න හැකි වුණා. මේ ‘පණ ඇති පොසිල’ මත්ස්‍යයාගේ දකුණු අපි‍්‍රකානු මූදට පමණක් සීමා වී නැති බව එයින් හෙළි වුණා.
ආචාර්ය ස්මිත්ගේ තහවුරු කිරීමත් සමඟ සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයන්ගේ ‘අහිමි පුරුක’ හැටියට නම් කළා. සීලාකාන්ත්ගේ ශක්තිමත් වරල් තමයි, පසුකාලීනව ගොඩබිම ඇවිද ගිය සත්ත්වයන්ගේ අත් පා ලෙස පරිණාමය වුණේ. දෙවැනි ලෝක යුද්ධය අවහිරයක් වුණත් ස්මිත් වසර ගණනක්ම තවත් සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු සිටීදැයි සෙව්වා. සීලාකාන්ත්ගේ වැදගත්කම පෙන්වා දෙමින් පෝස්ටර් සහ පති‍්‍රකා බෙදා හරිමින් ස්මිත් දකුණු අප‍්‍රිකානු ධීවරයින්ව හොඳින් දැනුම්වත් කළා. ස්මිත්ගේ උත්සාහය අපතේ ගියේ නැහැ. 1952 වසරේදී ධීවරයන් පිරිසකට දකුණු අපි‍්‍රකාවේ මොසැම්බික් රාජ්‍යය අසල කොමරෝස් ¥පත් අවට ඉන්දියන් සාගරයෙන් දෙවැනි සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයා සොයා ගැනීමට හැකිවුණා. ඊට පසු වසර කීපයකදීම තවත් සීලාකාන්ත් මසුන් කීප දෙනෙකුම හමුවුණා. සාගරජීව විද්‍යාඥයන් හිතුවේ මේ දුර්ලභ ‘පොසිල මත්ස්‍යයා’ දකුණු අප‍්‍රිකාව අවට මුහුදට පමණක් සීමා වුණා කියලයි.
1997 වසරේ ඒ නිගමනය බොරු වුණා. ඇමෙරිකා සාගරජීව විද්‍යාඥ මාක් අර්ඞ්මන් සහ එයාගේ බිරිය අර්නාස් මේතා ඉන්දුනීසියාවේ සුලවේසී ¥පතේ (ඒ කියන්නේ කොමරෝස් ¥පත්වල සිට සැතපුම් 6,200 ක් දුරිනි* මාළු වෙළෙඳ පොළක යද්දී මාළු කරත්තයක සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු දකින්න ලැබුණා.ස්මිත් අවුරුදු 50 ක් තිස්සේ කළා වගේම සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයන් සොයමින් ගවේෂණයක් දියත් කෙරුණා. අර්ඞ්මන්ට සීලාකාන්ත් මත්ස්‍ය විශේෂ කීපයක්ම සොයා ගන්න හැකි වුණා. මේ ‘පණ ඇති පොසිල’ මත්ස්‍යයාගේ දකුණු අපි‍්‍රකානු මූදට පමණක් සීමා වී නැති බව එයින් හෙළි වුණා.
මත්ස්‍ය වර්ග තුනක්
සීලාකාන්ත් කියන්නේ විශාල මත්ස්‍යයෙක්. හොඳින් වැඩුණු සත්ත්වයෙක් අඩි 5
ක් පමණ වෙයි. බර රාත්තල් 200 කි. ගිනිකඳුවලින් නිර්මාණය වූ ¥පත් අසල මූදු
පතුලේ ගල්පර අසල ජීවත් වෙනවා. රාතී‍්‍ර කාලයේ කෑම සොයමින් අඩි 475 ක් තරම්
මූදු පතුළට ගමන් කරනවායැයි විශ්වාස කෙරෙනවා. මව්කුස තුළ බිත්තර පුපුරා
එළියට පැමිණෙන පුංචි පැටව් මවගේ කුසෙන් එළියට එන්නේ හොඳින් වැඩුණු පසුවයි.
සීලාකාන්ත් අයත් වන මත්ස්‍ය ගෝත‍්‍රයට තවත් මත්ස්‍ය වර්ග තුනක් අයත් වෙනවා.
මොවුන් පෘථිවියේ බහුල ව ජීවත් වූයේ ඩෙවෝනියානු යුගයේ යැයි පැවැසෙනවා. ඒ
කියන්නේ මිලියන 400 ක් ඈත අතීතයේයි. මේ මත්ස්‍යයන් නම් කර ඇත්තේ ‘ලෝබ් ෆින්
ෆිෂ්’ හෙවත් ‘බෙදුණු වරල් ඇති මසුන්’ කියලයි. සාගරයේ සිට ගොඩබිමට පැමිණ
ගොඩබිම ඇවිද ගිය සත්ත්වයන් බවට පරිණාමය වුණා කියලා විද්‍යාඥයන් කියනවා.
සාගරයේ ජීවත් වන සීලාකාන්ත් මත්ස්‍ය ගහණය හේතු ගණනාවක් නිසා සීඝ‍්‍රයෙන්
අඩුවී යනවා. නීති විරෝධීව සීලාකාන්ත් මසුන් ඇල්ලීම හා විකිණීම ඒ අතරින්
ප‍්‍රධානයි. සීලාකාන්ත් මසුන්ගේ යුෂ හොඳ ඔසුවක් ලෙස සාම්ප‍්‍රදායික
ආසියානුවන් අතරේ ප‍්‍රකටයි.
පසුගියදා අලූත උපන් ‘සීලාකාන්ත්’ මත්ස්‍යයෙක් සොයා ගන්න ජපන් සාගර විද්‍යාඥ කණ්ඩායමක් සමත් වුණා. සීලාකාන්ත් මාළුවා සොයා ගත්තේ ඉන්දුනීසියාව අසල ගැඹුරු මූදු පතුළෙනුයි. විද්‍යාඥයන් කණ්ඩායම මේ මාළුවාගේ දසුන් රූගත කළා. ඒවා මාධ්‍ය හරහා විකාශය කෙරුණා. ‘පණ ඇති පොසිල මාළුවා’ ගැන යළිත් ලෝකයාගේ අවධානය යොමු වුණා. මේ මත්ස්‍යයා ජීවත් වන්නේ අඩි 528 ක් (මීටර 161 ක්* ගැඹුරු මුහුදේ. සුලවේසී ¥පත අසල මනාඩෝ බොක්කට ඔබ්බෙන් මුහුදේයි. අර්ඞ්මන් ඇතුළු කණ්ඩායමටත් මුලින්ම සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු හමුවුණේ ද මේ මුහුදු කලාපයේ දී යැයි ජපන් සාගර ජීව විද්‍යාඥයන් මතක් කර දෙනවා. රූගත කිරීම සිදුකළේ ස්වයංකී‍්‍රයව පාලනය කළ රොබෝ කැමරාවක උදව්වෙනුයි. එහි දසුන් සහ ඒ ගැන ලියැවුණු වාර්තා පසුගිය සතියේ මාධ්‍ය හරහා එළිදරව් වුණා.
පසුගියදා අලූත උපන් ‘සීලාකාන්ත්’ මත්ස්‍යයෙක් සොයා ගන්න ජපන් සාගර විද්‍යාඥ කණ්ඩායමක් සමත් වුණා. සීලාකාන්ත් මාළුවා සොයා ගත්තේ ඉන්දුනීසියාව අසල ගැඹුරු මූදු පතුළෙනුයි. විද්‍යාඥයන් කණ්ඩායම මේ මාළුවාගේ දසුන් රූගත කළා. ඒවා මාධ්‍ය හරහා විකාශය කෙරුණා. ‘පණ ඇති පොසිල මාළුවා’ ගැන යළිත් ලෝකයාගේ අවධානය යොමු වුණා. මේ මත්ස්‍යයා ජීවත් වන්නේ අඩි 528 ක් (මීටර 161 ක්* ගැඹුරු මුහුදේ. සුලවේසී ¥පත අසල මනාඩෝ බොක්කට ඔබ්බෙන් මුහුදේයි. අර්ඞ්මන් ඇතුළු කණ්ඩායමටත් මුලින්ම සීලාකාන්ත් මාළුවෙකු හමුවුණේ ද මේ මුහුදු කලාපයේ දී යැයි ජපන් සාගර ජීව විද්‍යාඥයන් මතක් කර දෙනවා. රූගත කිරීම සිදුකළේ ස්වයංකී‍්‍රයව පාලනය කළ රොබෝ කැමරාවක උදව්වෙනුයි. එහි දසුන් සහ ඒ ගැන ලියැවුණු වාර්තා පසුගිය සතියේ මාධ්‍ය හරහා එළිදරව් වුණා.
වැඩුණු පැටවුන් ලෙස
රූගත කළ වීඩියෝ දසුන් අනුව මේ අලූත උපන් සීලාකාන්ත් මාළුවාගේ දිග සෙන්ටි
මීටර 31.5 කි. අළු පැහැ සිරුරේ නිල් සහ සුදුපාට ලප තිබෙනවා. විනාඩි 20 ක්
පුරා රූගත කෙරුණු වීඩියෝ දසුන් පෙළේ මේ මත්ස්‍යයා සාගර පතුලේ ගල්පර අතරින්
පිහිනා යනු දකින්න ලැබෙනවා. ”අපි දන්නා තරමින් තරුණ සීලකාන්ත් මත්ස්‍යයෙකු
මූදේ ජීවත් වන ආකාරය වීඩියෝ කැමරාවකට හසු කර ගැනුණු පළමු අවස්ථාව මෙයයි. මේ
සත්ත්වයා ගැන අපි කොතරම් දේවල් දැන සිටියත් තවමත් ඌ අපට අබිරහසක්” වයඹදිග
ටෝකියෝ නුවර ඉවාකී නුවර ෆුකුෂියා මින්මැඳුරේ පර්යේෂක මසාමිත්සූ අවාටා
කියනවා.
මේ සොයා ගැනීමත් සමඟ සීලාකාන්ත් මාළුන්ගේ ජීවන රටාව, පැටවුන් බෝ කිරීම සහ ජීවත් වන පරිසරය ගැන අවබෝධයක් ලබා ගන්න හැකි වනු ඇත. මෙවැනිම ප‍්‍රමාණයේ අලූත උපන් සීලාකාන්ත් මාළුවෙක් මීට කලින් සොයා ගැනුණා. ඒ ගැබිණි සීලාකාන්ත් මත්ස්‍යයෙකුගේ කුසෙනුයි. විද්‍යාඥයන් විශ්වාස කරන්නේ සීලාකාන්ත් මත්ස්‍ය බිත්තර මවගේ කුස තුළදීම පුපුරා ගොස් ඔවුන් වැඩුණු පැටවුන් ලෙස එළියට පැමිණෙන බවයි.